_{^{1) مرحله تأسیس}}

_{^{این مرحله بعد از جریان سقیفه با مقدمه چینی حسن بصری شروع می شود و تا زمان ابو هاشم کوفی ادامه دارد. بزرگان این گروه سفیان ثوری و ابو هاشم کوفی است که مرحله رشد و دست به عصا راه رفتن این جریان است.}}

_{^{2) جوانه زدن تصوف}}

 _{^{از چهره های مشهور این دوره شقیق بلخی (وفات194ق) ، رابعه عَدوِیه (وفات 185ق اولین و بزرگترین زن صوفی در تاریخ تصوف) و حارث محاسبی (وفات190 تا 195ق) می باشد.}}

_{^{در این دوره کم کم مبانی عارفانه وارد تصوف شد، مانند عشق که توسط رابعه عدویه گسترش یافت.}}

_{^{3) مرحله رشد و رواج تصوف}}

 _{^{این مرحله تقریبا در قرن سوم جریان یافته است. از چهره های معروف این دوره که تصوف را رشد دادند ، (بایزید یسطامی) ، (جنید بغدادی) ، (سهل تُستری)(یا شوشتری) ، (منصور حلّاج) و (شبلی) بودند و در این مرحله مفاهیمی همچون شطحیات و تقدیس شیطان وارد تصوف شد که جنجالی ترین دوره تصوف را می توان همین دوره نامید.(یعنی مرحله درگیری تصوف با تشیع و تسنن)}}

 _{^{4) مرحله نظم و کمال}}

  _{^{اوائل قرن چهارم را باید شروع مرحله چهارم تصوف دانست. (کِل آبادی و سرّاج طوسی) از مشاهیر این دوره هستند. تصوف در این مرحله صورت مکتوب می یابد و اولین کتابها در این دوره به رشته تحریر در می آید؛ مانند « الرعایة لحقوق الله » که نویسنده اش مجهول است و « اللمع سراج طوسی » که متوفای 380 ق است.}}

 _{^{5) مرحله شرح و تعلیم}}

 _{^{این مرحله مربوط به قرن های پنجم تا نهم است که از بهترین قرن های رشد و شکوفائی برای تصوف محسوب می شود. در این دوره سیر و سلوک فرقه ای شروع شد و فرقه های بسیاری شکل گرفت.}}

 _{^{از چهره های تأثیر گذار این مرحله ، (سیف فرقانی) ، (داود قیصری) ، (عبدالرحمن جامی) ، (لاهیجی) ، (عطّار نیشابوری) ، (محمود شبستری / که از آثارش می توان « گلشن راد » را نامید) و (مولوی) را می توان نام برد.}}

 _{^{در این دوره ، تصوف نظری، مدوّن شد و در حیطه عمل ، گسترش بسیار یافت.}}

 _{^{6) ایجاد خانقاه}}

 _{^{در قرن چهارم واقعه ای به وقوع پیوست که نقطه عطف برای تصوف بود و آن ایجاد خانقاه است. واژه خانقاه به صورت های مختلف خوانده و نوشته می شود. بیشتر تلفظ ها عبارتند از : خانگاه، خوانقاه، خانه گاه، خانجاه، خانقه، خانگه. این واژه 33 نوع نوشتاری دارد.}}

 _{^{برای « خان » معانی گوناگونی در نظر گرفته اند که عباتند از :}}

 _{^{(خان) >> کاروانسرا}}

 _{^{(خان) >> معبد و پرستشگاه :       ز یزدان چو شاه آرزو یافت               ز دریا سوی خان آذر شتافت}}

 _{^{(خوان) >> سفره : چنان پهن خوان کرم گسترد         که سیمرغ در قاف حسرت خورد}}

 _{^{(خان) >>حاکم}}

 _{^{« گاه » هم به چند معنا آمده است:}}

 _{^{(گاه) >> سریر و تخت پادشاهی}}

 _{^{(گاه) >> زمان و هنگام}}

 _{^{(گاه) >> جا و مکان}}

 _{^{خانقاه را بیشتر به معنای معبد و پرستشگاه و سفره دانسته اند و اولین خانقاه به شهادت خود صوفیه در قرن چهارم هجری قمری توسط امیری مسیحی در رمله شام برای صوفیان ساخته شد.}}

 _{^{می نویسند : امیری ترسا به شکار رفته بود که در راه دوتن از این طایفه را دید که فرا هم رسیدند و دست در آغوش یکدیگر کردند و بنشستند و آنچه داشتند از خوردنی پیش نهادند و به خوردنی. آنگاه برفتند. امیر ترسا را معامله و همانجا الفت ایشان با یکدیگر خوش آمد. یکی از ایشان را طلب کرد و پرسید:آن کی بود؟ گفت:ندانم گفت:ازکجا بود؟ گفت :ندانم گفت:تو را چه بود؟ گفت هیچ چیز . امیر گفت: پس این چه الفت بود که شما را بایکدیگر بود؟ درویش گفت : این ما را طریقت است. گفت:شما را جایی هست که آنجا فراهم آئید؟ گفت:نی. گفت:پس من برای شما جایی سازم تا با یکدیگر آنجا فراهم آئید. پس آن خانقاه به رمله بساخت.}}

 _{^{(نفحات الانس/ص31) - (طرائق الحقائق/ج1/ص80)}}

 _{^{اندک اندک صوفیان هر کجا رفتند ، خانقاهی ساختند و اینگونه مساجد ترک شد و موقوفات برای خانقاه ها معیّن نمودند و آدابی بنا نهادند؛ حتی برای ورود به خانقاه آداب و رسوم خاصّی ساختند و برای هر خانقاه یک متولّی به نام شیخ درست کردند.}}

 _{^{(سفرنامه ابن بطوطه/ص26)}}

 _{^{مستر همفر، جاسوس انگلیس در کشور های اسلامی، در خاطرات خود برنامه دولت انگلستان را در مورد اسلام اینگونه بیان می کند:}}

 _{^{گسترش همه جانبه خانقاه های دراویش ، تکثیر و انتشار رساله ها و کتاب هایی که مردم عوام را به روی گرداندن از دنیا و مافیها و گوشه گیری سوق می دهد، مانند « مثنوی مولوی » و « احیاء العلوم غزالی» و کتابهای ابن عربی و نگهداشتن مسلمین در جهل و بی خبری و جلوگیری از تاسیس و گشایش مراکز آموزشی و تربیتی از هر قبیل. ایجاد مانع در راه چاپ و انتشار و در صورت لزوم آتش زدن کتابخانه های عمومی و برحذر داشتن مردم از فرستادن کودکانشان به مدارس دینی با وارد ساختن اتهاماتی علیه مراجع و علمای بزرگ.}}

 _{^{(خاطرات مستر همفر/ص65)}}

 _{^{اگر مسجد پایگاه رسمی اسلام است ، در مقابل خانقاه همیشه پایگاه مخالفان اسلام و کانون توطئه علیه اسلام بوده است. ارزش مسجد در اسلام بسیار زیاد است ؛ زیرا مهمترین کانون تربیت اسلامی می باشد. پیامبر گرامی اسلام(ص) فرمودند: « رفت و آمد به مسجد رحمت است و خودداری از رفتن به مساجد نفاق است »}}

 _{^{(کنز العمال/ص570)}}

 _{^{و در روایتی دیگر می فرمایند : « مساجد خانه های افراد با تقوا است »}}

 _{^{(جامع الاحادیث شیعه/ج4/ص437)}}

 _{^{همچنین حضرت علی (ع) می فرمایند : « مساجد بهترین قطعات زمین هستند و ارزشمند ترین انسانها در پیشگاه با عظمت خداوند کسی است که نخستین شخص در رفتن به مسجد و آخرین نفر در بیرون آمدن از آن بوده باشد »}}

 _{^{(سفینه البحار/ج1/ص600)}}

_{^{................}}